Το αντίο είναι πάντα επίπονο

Η δυσκολότερη απόφαση ενός αθλητή, ανεξάρτητα από την αθλητική του καριέρα, είναι η στιγμή κατά την οποία θα αποσυρθεί από τους αγωνιστικούς χώρους. Για όλους τους αθλητές που έχουν επενδύσει στον αθλητισμό, έχουν περάσει αναρίθμητες ώρες στο στάδιο για τις προπονήσεις, έχουν γευτεί επιτυχίες και αποτυχίες, έχουν βιώσει την χαρά και την απογοήτευση, η αθλητική τους δραστηριότητα είναι ένα «κομμάτι» της ζωής τους.

Για πολλούς από τους αθλητές, η απόσυρση δεν σημαίνει μόνο την απώλεια της καθημερινής τους επαφής με τον αθλητισμό αλλά δημιουργεί παράλληλα ένα προβληματισμό για το μέλλον, μια σύγχυση για το ρόλο τον οποίο θα υιοθετήσει ως απλός πλέον πολίτης, αφήνοντας πίσω του τον αθλητή.

Οι αιτίες που ωθούν τον αθλητή σε μια τέτοια απόφαση, όπως και ο τρόπος με τον οποίο θα γίνει λιγότερο «επώδυνη», αποτελούν αντικείμενο έρευνας της επιστήμης της Αθλητικής Ψυχολογίας. Έχει βρεθεί ότι οι κυριότερες αιτίες που οδηγούν τον αθλητή στο τέλος της καριέρας εστιάζονται στη σωματική κόπωση, καθώς οι σωματικές δυνάμεις λόγω ηλικίας δεν επιτρέπουν την ενασχόληση με τον ίδιο ρυθμό. Σοβαρή αιτία είναι και η συναισθηματική κόπωση, με την πίεση των προσδοκιών, την ένταση των αγώνων, το αγχογόνο περιβάλλον του αθλητισμού γενικότερα, να ωθούν τον αθλητή στην απόφαση να αποσυρθεί από τους αγωνιστικούς χώρους.

Χαρακτηρίζεται δύσκολη ως απόφαση κυρίως γιατί οι αθλητές δεν έχουν άλλο σημαντικό κοινωνικό ρόλο, καθότι ο αθλητισμός δεν «αφήνει» χρονικά περιθώρια για παράλληλες δραστηριότητες. Επίσης, τις περισσότερες φορές, δεν έχει γίνει ο σωστός προγραμματισμός από την πλευρά τους για τη μετά τον αθλητισμό πορεία, ώστε να εξασφαλίσουν μια ενασχόληση που θα τους καλύπτει συναισθηματικά και χρονικά και θα γεμίσει το κενό που αφήνει το τέλος της αθλητικής καριέρας. Για εκείνους που ο αθλητισμός αποτελούσε κύρια πηγή εισόδων, το πρόβλημα γίνεται και βιοποριστικό, αν δεν έχουν εξασφαλίσει αρκετά χρήματα για τη μετέπειτα ζωή τους. Τέλος, πολύ σημαντικό ρόλο παίζει και ο λόγος για τον οποίο σταματούν τον αθλητισμό. Ο τραυματισμός, η συνεχόμενη πτώση της απόδοσης και κυρίως η απώλεια της ευχαρίστησης (satisfaction), κάνουν την λήψη της συγκεκριμένης απόφασης αρκετά επώδυνη όσο βιαστική και αναγκαστική.

Το σημαντικότερο στοιχείο στην συγκεκριμένη απόφαση είναι το σωστό «timing», η γνώση από την πλευρά του αθλητή της κατάλληλης στιγμής για να σταματήσει. Απαιτεί πολλές ώρες περισυλλογής, καθαρό μυαλό και κυρίως τη βοήθεια του αθλητικού περιβάλλοντος ώστε να γίνει η μετάβαση (transition) όσο γίνεται πιο ομαλή. Σύμφωνα με την αθλητική ψυχολόγο και επίκουρη καθηγήτρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθηνών κα Ψυχουντάκη Μαρία, η συγκεκριμένη απόφαση εντάσσεται στο πλαίσιο της ψυχολογικής προετοιμασίας των αθλητών, έτσι ώστε, όταν ο αθλητής πλησιάζει προς το τέλος της καριέρας του να είναι ψυχολογικά έτοιμος να δεχθεί τον καινούργιο του ρόλο ως μέλος της κοινωνίας αλλά και να έχει κάνει την ανάλογη πνευματική προετοιμασία ώστε να βρει ενασχόληση που θα τον καλύπτει συναισθηματικά.

Με βάση τα παραπάνω η περίπτωση του Ζινεντίν Ζιντάν μπορεί να γίνει περισσότερο κατανοητή όσο και η αντίδρασή του στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Είναι κατ’ αρχάς δύσκολο να ερμηνευθεί μια τέτοιου είδους αντίδραση χωρίς να γνωρίζει κάποιος το χαρακτήρα του αθλητή αλλά και τα αίτια που τον οδήγησαν στην απόφαση να σταματήσει τον αθλητισμό. Ωστόσο μπορούμε να επιχειρήσουμε μια προσέγγιση της συγκεκριμένης αντίδρασης – απόφασης έχοντας υπόψη τόσο τις έρευνες που έχουν γίνει στο συγκεκριμένο τομέα αλλά και τα όσα προαναφέρθηκαν.

Έχοντας ως βάση ότι η προετοιμασία των προηγούμενων ημερών καθορίζει τις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά του αθλητή στον επερχόμενο αγώνα, θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι η αντίδραση του Ζιντάν δεν ήταν ανεξάρτητη από την απόφασή του να σταματήσει το ποδόσφαιρο. Όσο συγκεντρωμένος και να είναι κάποιος αθλητής, όσο συνηθισμένος και να είναι στην πίεση των μεγάλων αγώνων, η τελευταία εμφάνιση είναι ιδιαίτερη από ψυχολογικής πλευράς όπως ιδιαίτερες είναι και οι απαιτήσεις της. Η διαφορά του τελικού με τους προηγούμενους αγώνες της διοργάνωσης, οι οποίοι θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι οι τελευταίοι αγώνες αν η ομάδα αποκλειόταν, είναι το γεγονός ότι ο τελικός σημαίνει από μόνος του το τέλος. Δεν υπάρχει εκ των πραγμάτων συνέχεια και το χαρακτηριστικό είναι ότι όσο ο συγκεκριμένος αγώνας πλησιάζει στο τέλος τόσο ο αθλητής φορτίζεται συναισθηματικά και γίνεται επιρρεπής σε αντιδράσεις έντασης, καθώς η σκέψη του τέλους προκαλεί κυρίως διάσπαση προσοχής, έντονη νευρικότητα και ο αθλητής γίνεται ευάλωτος σε προκλήσεις αντιπάλων.

Η εκτέλεση του πέναλτι ήταν για τον Ζιντάν ένας πολύ καλός τρόπος να κάνει «psyching up», να κάνει κάτι δύσκολο ώστε να ανέβει ο ίδιος ψυχολογικά. Η συγκεκριμένη εκτέλεση φανερώνει αν μη τι άλλο την ύπαρξη άγχους, το οποίο μπορεί παροδικά να ξεπεραστεί με το θαυμασμό του κόσμου και την επίδειξη ποδοσφαιρικής αρετής. Όσο ικανός και αναγνωρισμένος και αν είναι ένας αθλητής – ο Ζιντάν στη συγκεκριμένη περίπτωση- υπάρχουν στιγμές, όπως ο τελευταίος του αγώνας, που θα έχει την ανάγκη επιβεβαίωσης και ψυχολογικής ανάτασης.@ Η μέτρια απόδοσή του καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα και η χαμένη ευκαιρία προς το τέλος της κανονικής διάρκειας του αγώνα φόρτισε περισσότερο τον ίδιο όσο πλησίαζε προς το τέλος του ο αγώνας και η προσωπική του καριέρα. Ασφαλώς, αν δεν υπήρχε η πρόκληση μπορεί να μη γινόταν κάτι ανάλογο, αλλά οι Ιταλοί ποδοσφαιριστές φημίζονται για τις γνώσεις τους και την εκπαίδευσή τους στον τομέα της ψυχολογίας.

Η συγκεκριμένη αντίδραση του Ζιντάν παρέχει αν μη τι άλλο και ενδείξεις ότι η απόφαση για το τέλος της καριέρας του μπορεί να μην ήταν και τόσο «αποδεκτή» από τον ίδιο, ως προς την ικανοποίηση και την ευχαρίστηση που αντλούσε από το ποδόσφαιρο τα τελευταία χρόνια ως μέλος της Ρεάλ Μαδρίτης, των υπερβολικών αλλά μη εκπληρωμένων προσδοκιών. Στις περιπτώσεις αυτές η απόφαση για το τέλος της καριέρας γίνεται περισσότερο αναγκαστική παρά εκούσια.

 Η τελευταία εμφάνιση ενός αθλητή είναι ιδιαίτερη τόσο συναισθηματικά όσο και πνευματικά και απαιτεί κατάλληλη προετοιμασία. Η βοήθεια και η ψυχολογική στήριξη για τον αθλητή μπορεί να παρασχεθεί τόσο από το οικογενειακό και το αθλητικό περιβάλλον όσο και από ειδικούς του χώρου της αθλητικής ψυχολογίας, ο ρόλος των οποίων είναι σημαντικός από την αρχή μέχρι το τέλος της καριέρας καθώς ο αθλητής ανεξάρτητα από την αθλητική του πορεία παραμένει άνθρωπος με αδυναμίες που επιβεβαιώνουν την προέλευση και την φύση του.

Δημοσίευση  στην αθλητική εφημερίδα SPORTIME (8-8-2006)